Het immunomodulerende effect van de 6 weerstandsvitaminen en 3 weerstandsmineralen

Voeding is van belang voor de opbouw en onderhoud van heel je lichaam, dus ook van de organen, weefsels en cellen die deel uitmaken van het immuunsysteem. Zowel onder- als overvoeding zijn dan ook geassocieerd met een verminderde werking van het immuunsysteem (Chandra, 2002).

Eigenlijk zijn er geen vitaminen of mineralen te bedenken die géén rol spelen in ons immuunsysteem. Er zijn echter een aantal specifieke micronutriënten waarvan bekend is dat zij op een meer specifieke wijze bijdragen aan het functioneren van het immuunsysteem (Maggini et al., 2007; Wintergerst et al., 2007).

Dit doen zij met name door:

1. het ondersteunen van de fysieke barrières tegen ziektekiemen (de huid en/of slijmvliezen);
2. het ondersteunen van de cellulaire immuniteit (productie van T-cellen die ons beschermen tegen intracellulaire micro-organismen zoals virussen en bacteriën), en
3. het ondersteunen van humorale immuniteit (productie van B-cellen die antilichamen aanmaken om antigenen onschadelijk te maken).

De European Food Safety Authority (EFSA) heeft in 2012 bepaald, dat er voor negen micronutriënten voldoende wetenschappelijk bewijs bestaat, om toe te staan dat hiervan op voedingssupplementen die één of meerdere van deze voedingsstoffen bevatten, geclaimd mag worden dat deze ‘bijdragen tot een normale werking van het immuunsysteem’ (zie Europese Verordening 432/2012).

Dit zijn de micronutriënten vitamine A, vitamine B6, vitamine B11 (folaat), vitamine B12, vitamine C (alleen tijdens en na zware lichamelijke inspanning), vitamine D, koper, selenium en zink.

In dit artikel eenhet immunodulerende effect van deze 6 weerstandsvitaminen en 3 weerstandsmineralen!

Het immunomodulerende effect van vitamine A
Vitamine A is van groot belang voor de barrièrefunctie van de slijmvliezen, met name het darmslijmvlies. Het darmslijmvlies moet het lichaam beschermen tegen het binnendringen van ongewenste stoffen die in de darmen terecht zijn gekomen, en moet tegelijkertijd voorkómen dat er ongewenste immuunreacties plaatsvinden tegen waardevolle voedingsstoffen en nuttige bacteriën. Vitamine A is geassocieerd met een verstoring van de barrièrefunctie van het darmepitheel (darmdekweefsel), en kan worden hersteld met behulp van vitamine A suppletie (Mora et al., 2008).

Het immunomodulerende effect van vitaminen B6, B11 en B12
Vitamine B6 speelt een rol bij de aanmaak van lymfocyten (een type witte bloedcel), waaronder T- en B-cellen (Rail & Meydani, 1993).

Vitamine B11 oftewel folaat (een voedingsstof die dikwijls wordt verward met het gesynthetiseerde foliumzuur dat een soortgelijke vitaminewerking heeft), speelt een cruciale rol in de synthese van de bouwstenen van ons DNA. Hierdoor speelt zowel folaat als foliumzuur met name een belangrijke rol in de ontwikkeling van het ongeboren kind (zie hier). Voldoende folaat is van belang voor de cellulaire immuniteit (Dhur et al., 1990).

Vitamine B12 is noodzakelijk voor het adequate functioneren van vitamine B11. Daarnaast hebben verschillende onderzoeken aangetoond dat een tekort aan vitamine B12 leidt tot een afname van het aantal lymfocyten en verminderde activiteit van T-cellen (Fata et al., 1996; Tamura et al., 1999; Erkurt et al., 2008).

Het immunomodulerende effect van vitamine C
Vitamine C is noodzakelijk voor de biosynthese van collageen, dat een essentiële component vormt van ons bindweefsel (Robertson & Schwartz, 1953; Murad et al., 1981). Vitamine C beschermt de huid tegen blootstelling aan schadelijke stoffen en is cruciaal voor een goede wondgenezing (Dunphy et al., 1956; Boyce et al., 2002; Arnold & Barbul, 2006). Hierdoor ondersteunt vitamine C de barrièrefunctie van de huid.

Veel mensen denken dat het consumeren van extra vitamine C helpt tegen griep en verkoudheid. Dit geldt echter alleen voor mensen die vrijwel dagelijks zware fysieke inspanningen leveren (zoals mensen die intensief sporten): bij hen vermindert de dagelijkse inname van een supplement met 200 mg vitamine C het risico op een verkoudheid met de helft (Hemilä & Chalker, 2013).

Zowel voor zware fysieke inspanning als psychische spanning (stress) geldt, dat het lichaam in deze gevallen meer vitamine C verbruikt. Er zijn aanwijzingen dat vitamine C in deze situaties in staat is de bloeddruk en het stresshormoon cortisol te verlagen, en zo wellicht een verzwakte immuunfunctie kan versterken (Peters et al., 2001; Palmer et al., 2003; Carrillo et al., 2008; Brody et al., 2002; Juraschek et al., 2012).

Het immunomodulerende effect van vitamine D
Er is een hoop onderzoek waaruit blijkt dat vitamine D het aangeboren immuunsysteem versterkt, het adaptieve immuunsysteem moduleert en een belangrijke rol speelt bij een scala aan ziekten en aandoeningen. Hierover zijn zelfs zoveel reviews geschreven, dat het weinig zin heeft deze allemaal als bron te noemen (ik verwijs hier maar naar de volgende drie: Baeke et al., 2010; Kamen & Tangpricha, 2010; Mora et al., 2008).

Vitamine D-suppletie heeft echter geen helend effect op de meeste van deze aandoeningen (zie hier), waardoor het vooralsnog onduidelijk is of een tekort aan vitamine D een oorzaak of gevolg van deze aandoeningen is (Autier et al., 2014).

Wél komt er steeds meer bewijs dat vitamine D-suppletie het risico op luchtweginfecties (zoals griep en verkoudheid) kan verminderen (zie hier) (Martineau et al., 2017).

Het immunomodulerende effect van koper
Koper wordt geacht een belangrijke rol te spelen bij de ontwikkeling en instandhouding van een goed immuunsysteem, hoewel het achterliggende mechanisme onbekend is (een veelgebruikte hypothese is gelegen in het feit dat dat koper cruciaal is voor de aanmaak van zogenaamde cupro-enzymen) (Prohaska & Lukasewycz, 1990; Uauy et al., 1998).

Bewijs dat koper een belangrijke rol speelt bij het functioneren van het immuunsysteem, is afkomstig van onderzoek naar de ziekte van Menkes, een genetische ziekte die tot koperdeficiëntie leidt en waarbij de patiënt vaak aan ernstige infecties leidt (Faila & Hopkins, 1998; Percival., 1988).

Het immunomodulerende effect van selenium
Selenium is nodig voor het normaal functioneren van verschillende selenoproteïnen, die op hun beurt van invloed zijn op het immuunsysteem, onze groei en ontwikkeling en bescherming van het DNA (Rayman, 2000; Arthur et al., 2003).

Er zijn aanwijzingen dat selenium een preventieve rol speelt bij het ontstaan van verschillende vormen van kanker (Bjelakovic et al., 2007; Amaral et al., 2010; Fritz et al., 2011; Lee et al., 2011; Hurst et al., 2012).

Daarnaast lijkt seleniumsuppletie een bijdrage te kunnen geven aan het voorkómen van Kashin-Beck ziekte bij kinderen (Zou et al., 2009), en een bijdrage te leveren bij de behandeling van bloedvergiftiging (Alhazzani et al., 2013; Huang et al., 2013) en de auto-immuunziekte ziekte van Hashimoto (Toulis et al., 2010).

Het immunomodulerende effect van zink
Zink speelt een cruciale rol bij het functioneren van vrijwel alle onderdelen van het immuunsysteem, en dientengevolge maakt een zinkdeficiëntie mensen kwetsbaarder voor een scala aan ziektekiemen. Zelfs een klein tekort aan zink kan leiden tot een verminderde immuunfunctie van zowel de huid, de cellulaire en humorale immuniteit. Deze kan hersteld worden door middel van zinksuppletie die het zinkniveau weer naar een adequaat niveau brengt (Shankar & Prasad, 1998; Ibs & Rink, 2003; Prasad, 2008, 2013).

Het meeste bewijs voor de immunomodulerende werking van bovenstaande micronutriënten, is afkomstig uit onderzoek bij mensen die om de een of andere reden (ondervoeding, zwangerschap, roken, alcoholverslaving, ziekte of ouderdom) een gebrek aan deze voedingsstoffen hebben. Vooralsnog is er geen bewijs dat extra inname van dergelijke vitaminen en mineralen bij gezonde mensen leidt tot een versterking van het immuunsysteem. Daarentegen kan een overdosis aan deze micronutriënten wel leiden tot een verminderde immuunfunctie of andere gezondheidsklachten (Marcos et al., 2003). Gebruik voedingssupplementen dus altijd met beleid!!!

Bronnenlijst

Alhazzani, W., Jacobi, J., Sindi, A., Hartog, C., Reinhart, K., Kokkoris, S., … & Jaeschke, R. Z. (2013). The Effect of Selenium Therapy on Mortality in Patients With Sepsis Syndrome: A Systematic Review and Meta-Analysis of Randomized Controlled Trials*. Critical care medicine, 41(6), 1555-1564.

Arnold, M., & Barbul, A. (2006). Nutrition and wound healing. Plastic and reconstructive surgery, 117(7S), 42S-58S.

Arthur, J. R., McKenzie, R. C., & Beckett, G. J. (2003). Selenium in the immune system. The Journal of nutrition, 133(5), 1457S-1459S.

Autier, P., Boniol, M., Pizot, C., & Mullie, P. (2014). Vitamin D status and ill health: a systematic review. The Lancet Diabetes & Endocrinology, 2(1), 76-89.

Baeke, F., Takiishi, T., Korf, H., Gysemans, C., & Mathieu, C. (2010). Vitamin D – modulator of the immune system. Current opinion in pharmacology, 10(4), 482-496.

Bjelakovic, G., Nikolova, D., Gluud, L.L., Simonetti, R.G. & Gluud, C. (2007). Mortality in randomized trials of antioxidant supplements for primary and secondary prevention: systematic review and meta-analysis. The Journal of the American Medical Association, 297 (8), 842-857.

Boyce, S. T., Supp, A. P., Swope, V. B., & Warden, G. D. (2002). Vitamin C regulates keratinocyte viability, epidermal barrier, and basement membrane in vitro, and reduces wound contraction after grafting of cultured skin substitutes. Journal of Investigative Dermatology, 118(4), 565-572.

Brody, S., Preut, R., Schommer, K., & Schürmeyer, T. H. (2002). A randomized controlled trial of high dose ascorbic acid for reduction of blood pressure, cortisol, and subjective responses to psychological stress. Psychopharmacology, 159(3), 319-324.

Carrillo, A. E., Murphy, R. J., & Cheung, S. S. (2008). Vitamin C supplementation and salivary immune function following exercise-heat stress. Int J Sports Physiol Perform, 3(4), 516-530.

Chandra, R. K. (2002). Nutrition and the immune system from birth to old age. European Journal of Clinical Nutrition, 56, S73-6.

Dhur, A., Galan, P., & Hercberg, S. (1990). Folate status and the immune system. Progress in food & nutrition science, 15(1-2), 43-60.

Dunphy, J. E., Udupa, K. N., & Edwards, L. C. (1956). Wound healing a new perspective with particular reference to ascorbic acid deficiency. Annals of surgery, 144(3), 304.

Erkurt, M. A., Aydogdu, I., Dikilitaş, M., Kuku, I., Kaya, E., Bayraktar, N., … & Sönmez, A. (2008). Effects of cyanocobalamin on immunity in patients with pernicious anemia. Medical Principles and Practice, 17(2), 131-135.

Failla, M. L., & Hopkins, R. G. (1998). Is low copper status immunosuppressive?. Nutrition reviews, 56(1), S59-S64.

Fata, F. T., Herzlich, B. C., Schiffman, G., & Ast, A. L. (1996). Impaired antibody responses to pneumococcal polysaccharide in elderly patients with low serum vitamin B12 levels. Annals of internal medicine, 124(3), 299-304.

Fritz, H., Kennedy, D., Fergusson, D., Fernandes, R., Cooley, K., Seely, A., … & Seely, D. (2011). Selenium and lung cancer: a systematic review and meta analysis. PLoS One, 6(11), e26259.

Hemilä, H. & Chalker, E. (2013). Vitamin C for preventing and treating the common cold. Cochrane Database Syst Rev, (1):CD000980.

Huang, T. S., Shyu, Y. C., Chen, H. Y., Lin, L. M., Lo, C. Y., Yuan, S. S., & Chen, P. J. (2013). Effect of parenteral selenium supplementation in critically ill patients: a systematic review and meta-analysis. PLoS One, 8(1), e54431.

Hurst, R., Hooper, L., Norat, T., Lau, R., Aune, D., Greenwood, D. C., … & Fairweather-Tait, S. J. (2012). Selenium and prostate cancer: systematic review and meta-analysis. The American journal of clinical nutrition, 96(1), 111-122.

Ibs, K. H., & Rink, L. (2003). Zinc-altered immune function. The Journal of nutrition, 133(5), 1452S-1456S.

Juraschek, S. P., Guallar, E., Appel, L. J., & Miller, E. R. (2012). Effects of vitamin C supplementation on blood pressure: a meta-analysis of randomized controlled trials. The American journal of clinical nutrition, 95(5), 1079-1088.

Kamen, D. L., & Tangpricha, V. (2010). Vitamin D and molecular actions on the immune system: modulation of innate and autoimmunity. Journal of Molecular Medicine, 88(5), 441-450.

Lee, E. H., Myung, S. K., Jeon, Y. J., Kim, Y., Chang, Y. J., Ju, W., … & Huh, B. Y. (2011). Effects of selenium supplements on cancer prevention: meta-analysis of randomized controlled trials. Nutrition and cancer, 63(8), 1185-1195.

Maggini, S., Wintergerst, E. S., Beveridge, S., & Hornig, D. H. (2007). Selected vitamins and trace elements support immune function by strengthening epithelial barriers and cellular and humoral immune responses. British Journal of Nutrition, 98(S1), S29-S35.

Marcos, A., Nova, E., & Montero, A. (2003). Changes in the immune system are conditioned by nutrition. European journal of clinical nutrition, 57, S66-S69.

Martineau, A.R. et al. (2017). Vitamin D supplementation to prevent acute respiratory tract infections: systematic review and meta-analysis of individual participant data. BMJ; 356:i6583.

Mora, J. R., Iwata, M., & von Andrian, U. H. (2008). Vitamin effects on the immune system: vitamins A and D take centre stage. Nature Reviews Immunology, 8(9), 685-698.

Murad, S., Grove, D., Lindberg, K. A., Reynolds, G., Sivarajah, A., & Pinnell, S. R. (1981). Regulation of collagen synthesis by ascorbic acid. Proceedings of the National Academy of Sciences, 78(5), 2879-2882.

Palmer, F. M., Nieman, D. C., Henson, D. A., McAnulty, S. R., McAnulty, L., Swick, N. S., … & Morrow, J. D. (2003). Influence of vitamin C supplementation on oxidative and salivary IgA changes following an ultramarathon. European journal of applied physiology, 89(1), 100-107.

Percival, S. S. (1998). Copper and immunity. The American journal of clinical nutrition, 67(5), 1064S-1068S.

Peters, E. M., Anderson, R., Nieman, D. C., Fickl, H., & Jogessar, V. (2001). Vitamin C supplementation attenuates the increases in circulating cortisol, adrenaline and anti-inflammatory polypeptides following ultramarathon running. International journal of sports medicine, 22(7), 537-543.

Prasad, A. S. (2008). Zinc in human health: effect of zinc on immune cells. Molecular medicine, 14(5-6), 353.

Prasad, A. S. (2013). Discovery of human zinc deficiency: its impact on human health and disease. Advances in Nutrition: An International Review Journal, 4(2), 176-190.

Prohaska, J. R., & Lukasewycz, O. A. (1990). Effects of copper deficiency on the immune system. In Antioxidant Nutrients and Immune Functions (pp. 123-143). Springer US.

Rail, L. C., & Meydani, S. N. (1993). Vitamin B6 and immune competence. Nutrition reviews, 51(8), 217-225.

Rayman, M. P. (2000). The importance of selenium to human health. The lancet, 356(9225), 233-241.

Robertson, W. V. B., & Schwartz, B. (1953). Ascorbic acid and the formation of collagen. Journal of Biological Chemistry, 201(2), 689-696.

Shankar, A. H., & Prasad, A. S. (1998). Zinc and immune function: the biological basis of altered resistance to infection. The American journal of clinical nutrition, 68(2), 447S-463S.

Tamura, J., Kubota, K., Murakami, H., Sawamura, M., Matsushima, T., Tamura, T., … & Naruse, T. (1999). Immunomodulation by vitamin B12: augmentation of CD8+ T lymphocytes and natural killer (NK) cell activity in vitamin B12‐deficient patients by methyl‐B12 treatment. Clinical & Experimental Immunology, 116(1), 28-32.

Toulis, K. A., Anastasilakis, A. D., Tzellos, T. G., Goulis, D. G., & Kouvelas, D. (2010). Selenium supplementation in the treatment of Hashimoto’s thyroiditis: a systematic review and a meta-analysis. Thyroid, 20(10), 1163-1173.

Uauy, R., Olivares, M., & Gonzalez, M. (1998). Essentiality of copper in humans. The American journal of clinical nutrition, 67(5), 952S-959S.

Wintergerst, E. S., Maggini, S., & Hornig, D. H. (2007). Contribution of selected vitamins and trace elements to immune function. Annals of Nutrition and Metabolism, 51(4), 301-323.

Zou, K., Liu, G., Wu, T., & Du, L. (2009). Selenium for preventing Kashin-Beck osteoarthropathy in children: a meta-analysis. Osteoarthritis and Cartilage, 17(2), 144-151.