Hygiëne en de huid. Schoon, schoner, schoonst?

Voordat ik begon met het schrijven van dit artikel, probeerde ik te achterhalen hoe vaak per dag ik ongeveer mijn handen waste. Dus ik begon met tellen.

• Na elk toiletbezoek: minimaal 6 keer per dag.
• Na elke luier van mijn zoontje die ik moet verschonen: tevens minimaal 6 keer per dag.
• Bij thuiskomst: zo’n 2 keer per dag.
• Voor, tijdens en na het koken.
• Na schoonmaakwerkzaamheden.
• Tijdens het douchen ’s ochtends en het reinigen van mijn gezicht ’s avonds.

Inmiddels zit ik al op minstens 20 keer mijn handen wassen per dag. Tijdens het tellen heb ik ineens een veel groter respect gekregen voor mijn huid…

Het belang van persoonlijke hygiëne
Dode huidcellen schilferen continue af van de opperhuid, waarbij zij zich mengen met het zweet en talg afkomstig uit de klieren van de huid en het vuil afkomstig uit de omgeving, om samen een vieze laag op de huid te vormen. Deze vieze laag op de huid is een broedplaats voor ziektekiemen, verstopt de poriën, tast de barrièrefunctie van de huid aan, maakt de huid kwetsbaarder voor infecties en geeft een nare geur af (Aiello et al., 2008).

Goede hygiëne van de huid is van groot belang voor de gezondheid van jezelf en anderen en vormt tevens een belangrijk psychosociaal element in ons contact met anderen (Aiello et al., 2007a, 2008). Het belang dat wordt gehecht aan persoonlijke hygiëne heeft een lange geschiedenis en is universeel van aard (Smith, 2007).

De opkomst van antibacteriële zepen
Antibacteriële zeep is een zeep die tevens desinfecterende bestanddelen bevat. Tot in de jaren negentig  werd antibacteriële zeep vrijwel uitsluitend gebruikt door medische professionals in zieken- en verzorgingshuizen: het gebruik van antibacteriële zeep kan immers erg zinvol zijn bij personen met een verzwakt immuunsysteem of  grote open (operatie)wonden. Sinds de Mexicaanse griep is antibacteriële zeep ook populair geworden bij de ‘gewone’ consument (Gezondheidsraad, 2001).

Een review van 27 studies over antibacteriële zeep gepubliceerd in  Clinical Infectious Diseases uitgevoerd door Aiello en collega’s (2007b), toont aan dat antibacteriële zepen geen gezondheidsvoordelen opleveren voor gezonde mensen en even effectief zijn als gewone zepen.

De concentratie aan desinfecterende stoffen in antibacteriële zepen voor thuisgebruik is, in tegenstelling tot professionele producten gebruikt in de gezondheidszorg, veel te laag om voldoende werkzaam te kunnen zijn. Daarnaast wassen mensen hun handen thuis slechts kort, waardoor de desinfecterende stoffen in onvoldoende mate, en voor een veel te korte tijd, in contact zijn met de ziekteverwekkers om ze te kunnen elimineren.

Veel mensen gebruiken thuis antibacteriële zeep vanwege de gedachte dat ze hiermee de verspreiding van virussen die griep en verkoudheid kunnen veroorzaken kunnen tegenhouden, waartegen antibacteriële middelen echter niets kunnen uitrichten. Zoals de naam al aangeeft, werken antibacteriële zepen tegen bacteriën – niet tegen virussen).

Antibacteriële zepen zijn dus helemaal niet nuttig voor thuisgebruik, ongeacht de gebruikte desinfecterende bestanddelen die zij bevatten. Bacteriën kun je het beste van je handen wassen in plaats van te proberen ze te doden met desinfectanten. Hiervoor is het nodig om gedurende een halve minuut je handen grondig te wassen met een mild reinigingsmiddel zónder desinfecterende ingrediënten.

Behalve dat het onderzoek van Aiello et al. aantoonde dat het thuisgebruik van antibacteriële zeep geen gezondheidsvoordelen oplevert in vergelijking met het gebruik van gewone zeep, bleek uit het onderzoek tevens dat antibacteriële zeep mogelijk gevaarlijk voor de gezondheid kan zijn. Hetzelfde bleek overigens uit onderzoek van Larson (2001). In de eerste plaats omdat antibacteriële zeep namelijk ook de bacteriën doodt die de huid gezond houden. Het grootste risico wordt echter gevormd doordat veelvoorkomende desinfecterende bestanddelen als triclosan of triclocarban via de huid in de bloedbaan, urine en moedermelk terecht kunnen komen en zo bijdragen aan resistentieontwikkeling voor antibiotica (Schweizer, 2001).

Waar ligt de grens tussen schoon en té schoon?
Als psychologiestagiaire heb ik eens kennisgemaakt met een jonge patiënte met smetvrees die 9 keer per dag douchte en na vrijwel alles wat ze aanraakte haar handen moest wassen. Feit dat zij hieraan leed was van haar knalrode, broze en droge huid af te lezen. Zowel ik als zij wisten (hoewel zij zich desondanks alsnog niet schoon voelde), dat zij té schoon was. Met als resultaat een huid die nog amper enige weerstand tegen de bacteriën kon bieden die zij met al haar geboen en gebadder juist had geprobeerd weg te houden.

Hoewel het bovenstaande voor iedereen een duidelijk voorbeeld van té schoon is, blijft waar nou precies de grens tussen schoon en té schoon ligt nog steeds onduidelijk en is dit voor iedereen anders. Zo weet ik bijvoorbeeld dat elke dag douchen eigenlijk niet goed voor mijn huid is, maar ik vind het te onprettig om zonder te douchen de deur uit te gaan (en stiekem vind ik het ook geen prettig idee als anderen dit wel doen).

Als compromis spoel ik mij ’s ochtends kort af met lauw water en gebruik ik om de dag een milde doucheolie die zeepvrij is en geen agressieve sulfaten bevat (momenteel de Dermolin doucheolie voor de gevoelige huid). Tenzij ik onderweg ergens in de modder ben gevallen, is één keer douchen per dag wat mij betreft het maximum.

De blootstelling van mijn huid aan stoffen die in mijn bloed, urine en moedermelk terechtkomen, ligt voor mij ver over de grens. Laat de wetenschappers eerst maar eens aantonen dat triclosan en dergelijke ingrediënten onschadelijk zijn in plaats van het gebruik hiervan toe te staan door te stellen dat vooralsnog niet bewezen is dat zij wel schadelijk zijn…

Bronnenlijst

Aiello, A.E., Larson, E.L. & Sedlak, R. (2007a).  Against Disease. The Impact of Hygiene and Cleanliness on Health. The Soap and Detergent Association.

Aiello, A. E.; Larson, E. L. & Levy, S. B. (2007b). Consumer Antibacterial Soap Use – Effective or Just Risky? Clin Infect Dis, 45(2), 137-147. 

Aiello, A.E., Coulborn, R.M., Perez, V. & Larson, E.L. (2008).  Effect of Hand Hygiene on Infectious Disease Risk in the Community Setting – A Meta-Analysis.. American Journal of Public Health, 98(8),1372-1381.

Gezondheidsraad (2001). Desinfectantia in consumentenproducten. Den Haag: Gezondheidsraad, publicatie nr. 2001/05.

Larson, E. (2001). Hygiene of the Skin – When Is Clean Too Clean? Emerg Infect Dis, 7(2), 225-230.

Schweizer, H. P. (2001). Triclosan – a widely used biocide and its link to antibiotics. FEMS Microbiology Letters, 202, 1-7.

Smith, V. (2007). Clean: A History of Personal Hygiene and Purity. Oxford: Oxford University Press.