Kurkuma als medicijn: mythe of realiteit?

Kurkuma (oftewel koenjit) is een diepgeel gekleurd poeder dat gewonnen wordt uit de Indiase geelwortel (Curcuma longa).

In India wordt kurkuma al vanaf oudsher (sinds 1900 v Chr.) gebruikt als specerij (het is een onderdeel van kerrie en mosterd), als kleurstof, en als medicijn in de Ayurvedische (traditioneel Indiase) geneeskunde ter behandeling van uiteenlopende klachten (Aggarwal et al., 2007).

Kurkuma’s rijzende ster
Onze groeiende belangstelling voor gezondheid en welzijn, in combinatie met het verschijnen van met name in vitro onderzoeken en dierstudies die suggereren dat kurkuma op verschillende manieren zou kunnen bijdragen aan een goede gezondheid, heeft ertoe geleidt dat kurkuma ook in de Westerse wereld in rap tempo zeer populair is geworden (Goel et al., 2008).

Sinds 2016 is de hoeveelheid keren dat het woord ‘kurkuma’ werd gegoogeld dermate sterk toegenomen (namelijk met 300% in de afgelopen 5 jaar en met 56% in slechts enkele maanden tijd, zie foto), dat Google Food Trends rapport het kleurige kruid als belangrijkste ‘rijzende ster’ onder de voedingsmiddelen bestempelde.

Inmiddels is het internet (ook door mij!) overspoeld met recepten waar kurkuma onderdeel van uitmaakt. Populairste hiervan is de Kurkuma Latte (Turmeric Latte) (Boothby, 2016).

Samantha’s Supermoes
Zelf maakte ik voor het eerst kennis met kurkuma in het Volkskrantartikel ‘Kan voedsel kanker genezen?’ van Ellen de Visser. In dit artikel schrijft De Visser onder andere over een ‘supermoes’ gemaakt van sojabonen en kurkuma.

Deze moes werd bedacht door Samantha Schut, een zeer inventieve moeder van een jongen met de levensbedreigende taaislijmziekte Cystic Fibrosis (CF). Deze moes deed haar zoons gezondheid zo opzienbarend veel goeds, dat de werking van de supermoes op CF nu ook op serieuze wijze wetenschappelijk onderzocht wordt in het Wilhelmina Kinderziekenhuis (zie dit filmpje).

Cystic Fibrosis is lang niet de enige aandoening waarvan het effect van kurkuma wetenschappelijk onderzocht wordt. Inmiddels worden er ook klinische proeven uitgevoerd naar het effect van kurkuma op verschillende vormen van kanker (alvleesklierkanker, darmkanker, multipel myeloom), myelodysplastische syndromen (beenmergstoornissen), de huidaandoening psoriasis en de ziekte van Alzheimer (Aggarwal et al., 2007).

Curcumine, het actieve bestanddeel van kurkuma
Het is het molecuul curcumine  (dat chemisch bekend staat als diferuloylmethane), dat de geelwortel haar zo typerende gele kleur geeft. Het ook de curcumine, waarvan vermoed wordt dat het een gezondheidsbevorderende werking heeft.

Structuurformule curcuminemolecuul (ketovorm)

Curcumine heeft namelijk zowel anti-inflammatoire, antioxidatieve, chemopreventieve als chemotherapeutische eigenschappen. Het brede werkingsgebied (pleiotrope activiteit) van curcumine, maakt het een zeer veelzijdige bioactieve stof (Marchiani et al., 2014).

Kurkumapoeder zoals verkocht wordt als specerij, bestaat gemiddeld voor 3,14% uit curcumine (Tayyem et al., 2006).

De biologische beschikbaarheid van curcumine
Het grote nadeel van curcumine is, dat het slechts een lage biologische beschikbaarheid heeft en dus in zeer beperkte mate bruikbaar is voor het lichaam. Dit komt ten eerste omdat curcuminemoleculen niet goed kunnen worden opgenomen door onze darmen, en ten tweede snel omdat degenen die wel worden opgenomen in ons bloed, al snel worden omgezet door de lever (Anand, 2007).

Momenteel wordt dus naarstig gezocht naar allerlei manieren om curcumine bruikbaarder te maken voor ons lichaam. Het gelijktijdig consumeren van curcumine met zwarte peper (piperine), de consumptie van curcumine in lipidevorm of het inkapselen van curcumine in nanodeeltjes, verbeteren allemaal de absorptie van curcumine en versterken hiermee de biologische beschikbaarheid (Shoba et al., 1998; Anand et al., 2007).

Allemaal aan de curcuminesupplementen?
Voordat ik een artikel ga schrijven, kijk ik altijd wat er al over geschreven is – en of ik denk of ik hier met een eigen artikel nog iets waardevols aan toe kan voegen. Vol verbazing heb ik gekeken naar de eindeloze stroom van artikelen gevuld met  overzichten van zogenaamd ‘bewezen gezondheidsvoordelen van kurkuma of curcumine’: hiervan is er namelijk nog niet één met zekerheid aangetoond.

Desondanks zijn er inmiddels weet ik niet hoeveel verschillende soorten curcuminesupplementen verkrijgbaar. Er zijn zelfs websites die beschrijven welke van deze curcuminesupplementen het beste zouden zijn, waarbij serieus gekeken wordt naar de hoeveelheid curcuminoïden die de supplementen bevatten, de zuiverheid van de supplementen en de mate waarin de curcumine biologisch beschikbaar zou zijn. Terwijl geen mens nog weet wat het gedurende lange tijd consumeren van hoge doses aan curcumine eigenlijk doet met ons lichaam. Wie weet heeft ons lichaam wel een heel goede reden om de opname van curcumine te beperken.

De meeste onderzoeken wijzen erop, dat curcumine een niet-giftige stof is, die door gezonde mensen op de korte termijn in behoorlijk hoge doses kan worden geconsumeerd zonder echt schadelijke gevolgen te hebben. Bijwerkingen beperken zich veelal tot wat spijsverteringsklachten en een ietwat meer geel gekleurde ontlasting (Aggerwal et al., 2003; Lao et al., 2006; Pungcharoenkul & Thongnopnua, 2011).

Voor mensen die wél gezondheidsproblemen hebben, is het effect van het dagelijks consumeren van een hoge doses aan curcumine echter onbekend; en voor alle mensen (ongeacht hun gezondheidstoestand) geldt, dat we niet weten wat de eventuele langetermijneffecten zullen zijn. Daarnaast zijn er ook aanwijzingen dat curcumine in hoge concentraties de potentie heeft het DNA te beschadigen, het immuunsysteem te onderdrukken en een adequate ijzeropname te verhinderen (Burgos‐Morón et al., 2010; Korwek et al., 2013).

Wat we vooralsnog weten over de geneeskrachtige werking van kurkuma (curcumine)
In heel zeldzame gevallen kan voor een enkel voedingsmiddel of voedingsstof een specifiek gezondheidsvoordeel worden aangetoond, zoals bijvoorbeeld het geval is bij groene thee en foliumzuur. Maar meestal beginnen onderzoeken naar de geneeskundige kracht van voeding veelbelovend – en eindigen teleurstellend (zie hier).

Kurkuma valt onder de vele voedingsmiddelen, waarvan vermoed en vooral gehoopt wordt, dat deze het menselijk lichaam méér gezondheidsvoordelen zouden kunnen bieden dan alleen een hoge voedingswaarde. Hard wetenschappelijk bewijs voor de helende kracht van kurkuma is er anno 2016 (nog) niet.

Hoewel de resultaten rondom de mogelijke gezondheidseffecten van curcumine zeker potentie hebben, is een geneeskrachtig effect voor geen enkele ziekte of aandoening met zekerheid aangetoond. Er zijn simpelweg nog geen grootschalige klinische onderzoeken uitgevoerd, laat staan meta-analyses of systematische reviews die dit zouden hebben kunnen aantonen.

Vooralsnog is het maar de vraag of curcuminesuppletie überhaupt zinvol en veilig is. En zo ja, of dit geldt voor iedereen of alleen voor een bepaalde groep mensen met een specifieke gezondheidstoestand.

Het zou dus ook best zo kunnen zijn, dat curcuminesupplementen jouw gezondheid niet verbeteren, waardoor suppletie weggegooid geld is. Of nog erger: dat het in jouw geval zelfs schade aan je gezondheid toebrengt. We weten het gewoon nog niet.

Lijdt je aan een ernstige ziekte waarvoor nog geen effectieve behandeling bestaat, zoals het geval is bij Cystic Fibrosis of een vergevorderde vorm van alvleesklierkanker, dan zullen de voordelen van curcuminesuppletie waarschijnlijk opwegen tegen de nadelen en de gok waard zijn.

Voor alle anderen is mijn advies om je geld nog even in je zak te houden. Kook gewoon lekker met kruiden, waaronder met kurkuma. En neem eens een kijkje in de recepten van de Indiase keuken. Wie weet met welke heerlijke gerechten je kennis zult maken.

Bronnenlijst

Aggarwal, B. B., Kumar, A., & Bharti, A. C. (2003). Anticancer potential of curcumin: preclinical and clinical studies. Anticancer res, 23(1A), 363-398.

Aggarwal, B. B., Sundaram, C., Malani, N., & Ichikawa, H. (2007). Curcumin: the Indian solid gold. In The molecular targets and therapeutic uses of curcumin in health and disease (pp. 1-75). Springer US.

Anand, P., Kunnumakkara, A. B., Newman, R. A., & Aggarwal, B. B. (2007). Bioavailability of curcumin: problems and promises. Molecular pharmaceutics, 4(6), 807-818.

Boothby, A. (2016). Is Kurkuma Latté hét nieuwe drankje? Metro Lifestyle. Opgehaald op 4 november 2016 van http://www.metronieuws.nl/lifestyle/food/2016/06/is-kurkuma-latte-het-nieuwe-healthy-drankje

Burgos‐Morón, E., Calderón‐Montaño, J. M., Salvador, J., Robles, A., & López‐Lázaro, M. (2010). The dark side of curcumin. International journal of cancer, 126(7), 1771-1775.

Chang, C. J., Tzeng, T. F., Chang, Y. S., & Liu, I. M. (2012). Beneficial impact of Zingiber zerumbet on insulin sensitivity in fructose-fed rats. Planta medica, 78(04), 317-325.

Goel, A., Kunnumakkara, A. B., & Aggarwal, B. B. (2008). Curcumin as “Curecumin”: from kitchen to clinic. Biochemical pharmacology, 75(4), 787-809.

Kaur, C. D., & Saraf, S. (2011). Topical vesicular formulations of Curcuma longa extract on recuperating the ultraviolet radiation–damaged skin. Journal of cosmetic dermatology, 10(4), 260-265.

Hatcher, H., Planalp, R., Cho, J., Torti, F. M., & Torti, S. V. (2008). Curcumin: from ancient medicine to current clinical trials. Cellular and Molecular Life Sciences, 65(11), 1631-1652.

Korwek, Z., Bielak-Zmijewska, A., Mosieniak, G., Alster, O., Moreno-Villanueva, M., Burkle, A., & Sikora, E. (2013). DNA damage-independent apoptosis induced by curcumin in normal resting human T cells and leukaemic Jurkat cells. Mutagenesis, 28(4), 411-416.

Lao, C. D., Ruffin, M. T., Normolle, D., Heath, D. D., Murray, S. I., Bailey, J. M., … & Brenner, D. E. (2006). Dose escalation of a curcuminoid formulation. BMC complementary and alternative medicine, 6(1), 1.

Marchiani, A., Rozzo, C., Fadda, A., Delogu, G., & Ruzza, P. (2014). Curcumin and curcumin-like molecules: from spice to drugs. Current medicinal chemistry, 21(2), 204-222.

Pungcharoenkul, K., & Thongnopnua, P. (2011). Effect of different curcuminoid supplement dosages on total in vivo antioxidant capacity and cholesterol levels of healthy human subjects. Phytotherapy Research, 25(11), 1721-1726.

Sahebkar, A. (2014). A systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials investigating the effects of curcumin on blood lipid levels. Clinical Nutrition, 33(3), 406-414.

Scotter, M. J. (2011). Methods for the determination of European Union-permitted added natural colours in foods: a review. Food Additives and Contaminants, 28(5), 527-596.

Shaikh, J., Ankola, D. D., Beniwal, V., Singh, D., & Kumar, M. R. (2009). Nanoparticle encapsulation improves oral bioavailability of curcumin by at least 9-fold when compared to curcumin administered with piperine as absorption enhancer. European Journal of Pharmaceutical Sciences, 37(3), 223-230.

Shoba, G., Joy, D., Joseph, T., Majeed, M., Rajendran, R., & Srinivas, P. S. S. R. (1998). Influence of piperine on the pharmacokinetics of curcumin in animals and human volunteers. Planta medica, 64(04), 353-356.

SpecialChem

Sumiyoshi, M., & Kimura, Y. (2009). Effects of a turmeric extract (Curcuma longa) on chronic ultraviolet B irradiation-induced skin damage in melanin-possessing hairless mice. Phytomedicine, 16(12), 1137-1143.

Tayyem, R. F., Heath, D. D., Al-Delaimy, W. K., & Rock, C. L. (2006). Curcumin content of turmeric and curry powders. Nutrition and cancer, 55(2), 126-131.