Naast superfoods, hebben mensen het inmiddels ook over ‘supervoedingsstoffen’.
Antioxidanten en omega vetzuren zijn helemaal ‘in’ en worden bestempeld als ‘supergezond’. Er hoeft maar een klein beetje vruchtensap met vitamine C in een voedingsproduct verwerkt te zijn, of de claim ‘met antioxidanten’ wordt in grote letters op de verpakking gedrukt. De toevoeging dat het product hierdoor goed zou zijn voor de gezondheid, is onbewezen en mag sinds 2010 wettelijk gezien niet meer geclaimd worden. Maar om de term ‘antioxidanten’ hangt inmiddels zp’n gezondheidsaura, dat de meeste mensen het nog steeds opvatten als synoniem voor ‘goed voor de gezondheid’, ook als het er niet expliciet bij vermeld wordt.
Ben jij er nog altijd van overtuigd dat antioxidanten goed voor je gezondheid zijn? Lees dan verder!
De antioxidantentheorie in een notendop
Een antioxidant is simpelweg een verzamelnaam voor een stof die oxidatie tegengaan. Oxidatie is een proces in het lichaam waarbij agressieve stoffen, de zogeheten vrije radicalen, lichaamscellen beschadigen. Antioxidanten in voeding zouden zo gezond zijn, omdat ze vrije radicalen neutraliseren en hiermee het proces van veroudering zouden vertragen (Young & Woodside, 2001). Ter illustratie van dit proces wordt meestal een bepaalde variatie van het volgende voorbeeld gebruikt:
Een geschilde appel wordt bruin (oxideert) doordat deze in contact komt met zuurstof. Door citroensap op de geschilde appel aan te brengen, waar veel antioxidanten zoals vitamine C in zitten, krijgt de appel geen kans te reageren met het zuurstof en behoudt de appel zijn kleur.
Bovenstaande voorbeeld schetst een mooi en overtuigend plaatje, vindt je niet?!
| Voedingsstoffen die werken als antioxidanten, zijn vitamine A, vitamine C, vitamine E, bètacaroteen en diverse bioactieve stoffen.
De hoeveelheid antioxidanten in een bepaald product kan worden uitgedrukt in een zogenaamde ORAC-waarde, dat staat voor de Oxygen Radical Absorbance Capacity. Voedingsmiddelen met de hoogste ORAC-waarde – en dus de meeste antioxidanten, zijn kruidnagel, kaneel, kurkuma en oregano. |
De gaten in de antioxidantentheorie
Zelf voel ik ook de aantrekkingskracht van voedingsstoffen die mij zouden beschermen tegen veroudering en nare ziekten als kanker en hart- en vaatziekten. In de bewijsvoering voor de antioxidantentheorie (ook wel vrije radicalen theorie genoemd), zoals voor het eerst geopperd door Harman in 1969, zitten echter een tweetal flinke ‘gaten’ (Goldacre, 2009; Moyer, 2013; Verburgh, 2013; Versluis, 2013).
Het eerste probleem met de antioxidantentheorie, is dat vrije radicalen van vitaal belang zijn voor het lichaam. Ze beschadigen namelijk niet alleen lichaamscellen, maar doden ook bacteriën en spelen hierdoor een belangrijke rol in de werking van het immuunsysteem. Dat vrije radicalen schadelijk kunnen zijn voor gezonde lichaamscellen, zorgt ervoor dat het lichaam alarm slaat bij detectie van radicalen, en het natuurlijke afweermechanisme in werking zet waardoor eiwitten worden aangemaakt die deze radicalen bestrijden. Deze eiwitten zijn vele malen effectiever in het bestrijden van vrije radicalen dan antioxidanten. Hierdoor ontstaat een tegengesteld effect: door de aanwezigheid van grote hoeveelheden antioxidanten die vrije radicalen opruimen, worden lichaamscellen niet meer geprikkeld om eiwitten aan te maken, worden lui en verzwakt het natuurlijke afweermechanisme, wat op de lange termijn de gezondheid schaadt.
Het tweede probleem met de antioxidantentheorie – dat in het verlengde ligt van het eerste probleem, is dat de antioxidantentheorie in de praktijk niet werkt (Stanner et al., 2004). Recente, grote en goed uitgevoerde onderzoeken naar het effect van de inname van supplementen met antioxidanten hebben namelijk aangetoond dat een hoge dosis aan antioxidanten niet beschermt tegen kanker, hart- en vaatziekten en andere verouderingsziekten, maar dat de meeste antioxidanten juist de algemene mortaliteit verhogen (Bjelakovic et al., 2004, 2007, 2008, 2012; Miller et al., 2005; Vivekananthan et al., 2003). Dit weer in overeenstemming met het feit dat vrije radicalen van vitaal belang zijn voor onze gezondheid…
Het zou echter ook (gedeeltelijk) te maken kunnen hebben met het feit dat voedsel méér is dan de som van zijn voedingsstoffen.
Zodra de cruciale voedingsstoffen worden weggehaald uit de context van de natuurlijke voedingsmiddelen waarin ze te vinden zijn, zoals bijvoorbeeld gebeurd is met het creëren van antioxidantensupplementen, lijken ze helemaal niet meer te werken (en blijken ze in sommige gevallen zelfs schadelijk te zijn). Bepaalde stoffen blijken zowel als antioxidant en als pro-oxidant te kunnen werken, afhankelijk van de concentratie en de combinatie met andere stoffen (Carocho & Ferreira, 2013).
Tot slot zou het ook nog zou kunnen zijn, dat er een psychische component meespeelt. Uit een onderzoek van Chiou en collega’s, is namelijk gebleken dat het consumeren van vitaminepillen mensen een soort gevoel van onkwetsbaarheid geeft, en mensen zichzelf permissie geven om zich op andere terreinen ongezonder te gaan gedragen (Chiou et al., 2011).
Conclusie
Tot nog toe kan alleen maar worden geconcludeerd dat de toevoeging van extra antioxidanten, de gezondheid waarschijnlijk alleen maar ten goede komt bij mensen met ondervoeding, of die vanwege een ongezond voedingspatroon een tekort hebben aan bepaalde vitaminen en mineralen (Bast en Haenen, 2013; Biesalski et al., 2010; Lykkesfeldt, & Poulsen, 2010).
De vrije radicalen theorie is vooralsnog onbewezen, incompleet en zeer waarschijnlijk incorrect (Frenk, 2013).
Inmiddels worden antioxidanten ook steeds vaker aan huidverzorgingsproducten toegevoegd. Lees hier verder over de werking van cosmetische antioxidanten.
Bronnenlijst
Bast, A., & Haenen, G. R. (2013). Ten misconceptions about antioxidants. Trends in pharmacological sciences, 34(8), 430-436.
Biesalski, H. K., Grune, T., Tinz, J., Zöllner, I., & Blumberg, J. B. (2010). Reexamination of a meta-analysis of the effect of antioxidant supplementation on mortality and health in randomized trials. Nutrients, 2(9), 929-949.
Bjelakovic, G., Nikolova, D., Simonetti, R.G. & Gluud, C. (2004). Antioxidant supplements for prevention of gastrointestinal cancers: a systematic review and meta-analysis. Lancet, 364(9441), 1219-1228.
Bjelakovic, G., Nikolova, D., Gluud, L.L., Simonetti, R.G. & Gluud, C. (2007). Mortality in randomized trials of antioxidant supplements for primary and secondary prevention: systematic review and meta-analysis. The Journal of the American Medical Association, 297 (8), 842-857.
Bjelakovic, G., Nikolova, D., Gluud, L.L., Simonetti, R.G. & Gluud, C. (2008). Antioxidant supplements for prevention of mortality in healthy participants and patients with various diseases. Cochrane Database Syst Rev, 2.
Bjelakovic, G., Nikolova, D., Gluud, L.L., Simonetti, R.G. & Gluud, C. (2012). Antioxidant supplements for prevention of mortality in healthy participants and patients with various diseases. Cochrane Database Syst Rev, 3.
Carocho, M., & Ferreira, I. C. (2013). A review on antioxidants, prooxidants and related controversy – Natural and synthetic compounds, screening and analysis methodologies and future perspectives. Food and Chemical Toxicology, 51, 15-25.
Chiou, W. B., Yang, C. C., & Wan, C. S. (2011). Ironic effects of dietary supplementation illusory invulnerability created by taking dietary supplements licenses health-risk behaviors. Psychological Science, 22(8), 1081-1086.
Frenk, D.J. Antioxidants: Beyond the hype. Harvard School of Public Health. Opgehaald op 18 januari 2014 van http://www.hsph.harvard.edu/nutritionsource/antioxidants/
Goldacre, B. (2009). De waan van de dag (p. 114-144). In: Wetenschap of kwakzalverij. Breda: Uitgeverij De Geus.
Harman, D. (1956). Aging: a theory based on free radical and radiation chemistry. J Gerontol 11(3), 298-300.
Lykkesfeldt, J., & Poulsen, H. E. (2010). Is vitamin C supplementation beneficial? Lessons learned from randomised controlled trials. British Journal of Nutrition, 103(9), 1251.
Miller, E.R., Pastor-Barriuso, R., Dalal, D., Riemersma, R.A., Appel, L.G. & Guallar, E. (2005). “Meta-analysis: High-dosage vitamin E supplementation may increase all-cause mortality”. Annals of Internal Medicine, 142 (1), 37-46.
Moyer, M. W. (2013). The Myth of Antioxidants. Scientific American, 308(2), 62-67.
Stanner, S. A., Hughes, J., Kelly, C. N. M., & Buttriss, J. (2004). A review of the epidemiological evidence for the ‘antioxidant hypothesis’. Public health nutrition, 7(03), 407-422.
Verburgh, K. (2013). De voedselzandloper. Over afvallen en langer jong blijven (p. 122-124). Amsterdam: Uitgeverij Bert Bakker.
Versluis, K. (2013). De vrije val van de antioxidant. Bionieuws, editie 6.
Vivekananthan, D. P., Penn, M. S., Sapp, S. K., Hsu, A., & Topol, E. J. (2003). Use of antioxidant vitamins for the prevention of cardiovascular disease: meta-analysis of randomised trials. The Lancet, 361(9374), 2017-2023.
Young, I. S., & Woodside, J. V. (2001). Antioxidants in health and disease. Journal of clinical pathology, 54(3), 176-186.
Review mijn reviews