Kwakzalverij (pseudowetenschap oftewel nep-wetenschap) is wetenschappelijk niet-verantwoorde gezondheidsbemoeienis. Dit houdt in, dat bij kwakzalverij behandelingen of producten worden aangeprezen aan de hand van valse of niet (goed) onderzochte wetenschappelijke claims. In sommige gevallen zijn deze behandelingen of producten zelfs bewezen ineffectief. Voorbeelden hiervan zijn echinacea als middel tegen verkoudheid en de zogenaamde ontgiftingstherapieën.
Bij kwakzalvers hoeft niet per se sprake te zijn van boze opzet: veelal geloven zij sterk in de door hun aangeprezen ‘kwakzalf‘.
Kwakzalverij heeft door de gehele menselijk geschiedenis bestaan en bestaat nu nog steeds, met name in de vorm van zogenaamde (cosmetische) ‘wondermiddelen’, ‘wonderdiëten’ en ‘superfoods’.
Het belangrijkste bewijs voor kwakzalverij is het gebrek aan wetenschappelijk bewijs: wetenschappelijk onderzoek van een hoog niveau (zie de evidentiepiramide) dat gepubliceerd is in een wetenschappelijk tijdschrift waarvan de (samenvatting van de) publicatie terug te vinden is in (één van de) vrij toegankelijke wetenschappelijke databases als PubMed of de Cochrane-database.
De kwakdetector
Ondanks het feit dat het onderscheidt tussen ware wetenschap en kwakzalverij in theorie goed te maken is, is dit in de praktijk vaak niet zo simpel, zeker voor leken (Goldacre, 2011). Een handig (en naar mijn mening grappig) middel om het kaf van het koren te scheiden, is de zogenaamde ‘kwakdetector’ van Prof. Dr. Wim Betz (2005). Verdacht zijn volgens Betz producten en behandelingen waarvan geclaimd wordt dat deze natuurlijk of ongevaarlijk zijn, geen bijwerkingen hebben, gebaseerd zijn op oude kennis of geheime formules, afkomstig zijn uit exotische streken of van natuurvolkeren en/of de ‘diepe oorzaak’ behandelen.
Het placebo-effect
Een placebo is een als geneesmiddel voorgeschreven of aangeprezen middel dat geen werkzame bestanddelen bevat.
Het placebo-effect verwijst naar het verwachtingseffect, een positief effect op het zelfgenezende vermogen dat optreedt bij het toedienen van een niet-actieve stof. Het werkt dus niet, maar het helpt wel. Of populair gezegd: ‘geloof geneest’.
Het placebo-effect wordt veroorzaakt door het vertrouwen, het geloof, de hoop en de verwachting die (onbewust) ontstaan door 1) de behandelaar, 2) het geconsulteerd worden voor een klacht en 3) de daaropvolgende behandeling. Het placebo-effect lijkt een werkzaam bestanddeel te zijn bij alle geneeskundige en therapeutische interventies, zowel regulier als alternatief, en in veel gevallen evenveel effect te sorteren als de daadwerkelijke behandeling. Het placebo-effect lijkt met name effect te hebben op door patiënten ervaren sensaties van pijn en misselijkheid (Howick et al., 2013).
Echte geneesmiddelen dienen daarom het placebo-effect significant te overstijgen om over ‘medicinale werkzaamheid’ te kunnen spreken (Harrington, 1997; Price et al., 2008).
Bronnenlijst
Betz, W. (2005). Alternatieve behandelingen tegen kanker – wat is er van waar Nederlands Tijdsschrift tegen de Kwakzalverij: 116.2; 4.
Goldacre, B. (2011). Wetenschap of kwakzalverij? Breda: Uitgeverij De Geus.
Harrington A, (ed.) (1997). The placebo effect: an interdisciplinary exploration. Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press.
Howick, J., Friedemann, C., Tsakok, M., Watson, R., Tsakok, T., Thomas, J., … & Heneghan, C. (2013). Are treatments more effective than placebos? A systematic review and meta-analysis. PloS one, 8(5), e62599.
Price, D.D., Finniss, D.G. & Benedetti, F. (2008). A comprehensive review of the placebo effect – recent advances and current thought. Annu Rev Psychol, 59: 565-590.
Het gezaghebbende British Medical Journal heeft een onderzoek laten uitvoeren naar 2500 van de meest voorgeschreven reguliere medische behandelingen en medicijnen. De uitkomsten zijn gepubliceerd in Clinical Evidance Handbook. En deze uitkomsten, gedaan door de reguliere medische wereld zelf, zijn zeer verontrustend. De geneeskunde blijkt al jarenlang gebruik te maken van medicatie waarvan slechts 12% een positief effect zou kunnen hebben. De rest is kwakzalverij of zelfs levensgevaarlijk.
http://wetenschap.infonu.nl/onderzoek/114348-medische-wetenschap-blijkt-kwakzalverij.html
Beste Marco,
Bedankt voor je reactie! Ik ben bekend met dit onderzoek. Hierbij gaat het wel om medische behandelingen en medicijnen, niet om cosmetica. Niet dat het wat cosmetica beter gesteld is: ik denk dat er maar een handjevol cosmetische ingrediënten is die een daadwerkelijk positief effect hebben dat groter is dan eventuele schadelijke effecten. Nog wel even over de schrijver van het artikel waar jij naar verwees: dit is iemand die een voorstander is van natuurgeneeskunde, waar helemaal geen wetenschappelijk bewijs voor is, die zichzelf ‘klinisch Psycho Neuro endocrinologisch Immunoloog’ noemt (???) en die als je op zijn infoteurpagina komt, vooral zijn eigen praktijk promoot.
Groetjes,
Loes
Beste Loes,
Er zouden voldoende wetenschappelijke bewijzen zijn voor natuurgeneeskunde als de Farma er net zoveel geld aan zou kunnen verdienen (en dus objectief onbevooroordeeld 'modern wetenschappelijk' onderzoek naar -zouden- doen) als aan datgene dat men nu patenteert. Maar helaas de koppen staan richting winstmaximalisatie en daar past iets als natuur(geneeskunde) helaas niet tussen. Natuur laat zich gelukkig niet patenteren. Kortom het zijn allemaal machtspelletjes waarbij de belangen financieel gewin zijn in plaats van een gezond leefklimaat.
Wat u zegt over cosmetica: 'ik denk dat er maar een handjevol cosmetische ingrediënten is die een daadwerkelijk positief effect hebben dat groter is dan eventuele schadelijke effecten'
Zou dat ook aan de orde zijn op een planeet waar ze enkel werken met producten waarvan de natuurlijke afkomst nog herkenbaar is?
Met groeten,
Marco
Ik heb zelf een sociaal wetenschappelijke studie gedaan maar desondanks ben ik kritisch op hoe hoe de wetenschap waarheden claimt te verkondigen. Het is vaak maar net vanuit welk perspectief je beargumenteert (uitkomsten uit een sociologisch onderzoek zijn anders dan uitkomsten uit psygologisch onderzoek). Zo zegt het ene onderzoek dat koffie gezond is em het andere zegt dat het ongezond is. Dan vraag ik me soms toch af of kwakzalverij en wetenschap niet erg dichtbij elkaar staan.